Istorija manastira Bešenovo na Fruškoj Gori
Muški manastir Bešenovo na Fruškoj Gori je jedinstven kada se uzme u obzir činjenica da se nastanak ovog manastira vezuje uz srpskog kralja Dragutina, rođenog brata kralja Milutina, iz roda Nemanjića. A jedinstven je po tome što su ktitori gotovo svih ostalih fruškogorskih manastira bili mahom iz loze Brankovića.
Kralj Dragutin je svoju zadužninu osnovao krajem 13. veka, kako se pretpostavlja, a glavna manastirska crkva je posvećena Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu.
Istorija manastira ipak nema verodostojne materijalne podatke o izgradnji ovog manastira osim čuvenog zapisa o krstu kralja Dragutina, koji datira s kraja 13. veka, tačnije iz 1297. godine. U pomenutom zapisu je navedeno da je krst koji je pripadao kralju Dragutinu na sebi imao gravuru manastira Bešenovo na Fruškoj Gori, a uz gravuru samog manastira je stajao i njegov naziv. Uz to, kao dodatak se često navodi opštepoznata istorijska činjenica da su zaštitnici srpskog kralja Dragutina, odnosno čitave loze Nemanjića bili upravo Sveti arhanđeli Mihailo i Gavrilo, kojima je posvećena glavna crkva manastira Bešenovo.
Istorija beleži još jedan podatak koji je vrlo bitan za ktitora ovog srednjevekovnog manastira, a to je da se kralj Dragutin odrekao srpskog prestola nakon sukoba sa bratom Milutinom davne 1276. godine, te je 1282. osnovao Sremsku kraljevinu. Nekadašnje mesto između Šapca i Beograda, Debrc je bilo prestonica kralja Dragutina, a potom prestonicu premešta u Beograd. Tako istorija pamti kralja Dragutina kao prvog srpskog kralja kome je prestonica bilo grad koji je i danas prestonica Srbije.
Kralj Dragutin je do smrti, 1316. godine ostao na čelu Sremske kraljevine.
Sredinom 15. veka se pojavljuju prvi pisani tragovi o ovom fruškogorskom manastiru. Turski popis Srema iz 1576. godine pominje i manastir Bešenovo na Fruškoj Gori, a kasnije i u gotovo svim ostalim turskim popisima.
Naredni vekovi su praćeni vrlo tegobnim događajima i po sam srpski narod, ali i po njegove Svetinje.
Nakon što je vojska princa Eugena Svojskog u neposrednoj blizini Fruške Gore na brdu iznad novosadskog Petrovaradina porazila tursku vojsku, te ubila tadašnjeg velikog vezira, Turci željni osvete ruše sve pred sobom, a prvi na udaru su bili upravo fruškogorski manastiri. Nedugo nakon pomenute bitke, koja se zbila 1716. godine i stradanja, manastir Bešenovo na Fruškoj Gori se polako, ali sigurno podiže.
Vizantijski popis koji datira iz 1753. godine do detalja daje opis glavne crkve manastira Bešenovo na Fruškoj Gori. Tako se zna da je manastir izrađen od opeke, te da su i konaci manastira izrađeni od istog materijala, a da se to dogodilo 1730. godine. Ovo važi samo za konake koji se nalaze na južnoj strani od glavne crkve, dok da konake koji se nalaze sa severne i zapadne strane ovaj vizantijski popis samo navodi da su stari. Takođe, pominje se i ikonostas iz 1770. godine, koji je kasnije zamenjen. U ovom popisu su navedene i gotovo sve relikvije i dragocenosti koje su se nalazile u ovom manastiru, a pored knjiga, prologa, ikona, te različitih predmeta bogato ukrašenih, navedeno je i da su se u okviru manastira nalazile i : dve vodenice, kačara i dve česme.
Sledeći popis koji je bitan za saznanja o manastiru Bešenovo datira iz 1771. godine. U njemu je navedeno da je u to doba izgrađeno zapadno krilo manastirskog konaka, kao i visoki zvonik u okviru njega. A već dve godine kasnije je načinje kivot u kome su čuvane mošti Svetog Kirika i Julite, o čemu postoje zapisi na unutrašnjem i spoljašnjem zidu kapele koja je podignuta 1783. godine. Tu su navedeni podaci o ktitoru Trifunu Jovanoviću, poreklom iz obližnjeg Novog Sada, te da je za živopis kapele bio zadužen Kuzman Kolarić. Takođe, istorija manastira Bešenovo na Fruškoj Gori beleži podatak da je ikonu Svetih Kirika i Julite ovom manastiru darovao slikar Dimitrije Bačević 1766. godine.
Sledeće veliko stradanje manastir beleži tokom Drugom svetskog rata, kada su hrvatske ustaše poharale manastir i pokrale sve što se ukrasti može. Iako monasi koji se nisu skrili ili izbegli bivaju izloženi surovoj torturi i hapšenjima od strane ustaša, manastir Bešenovo na Fruškoj Gori uspeva da traje. Ali, nažalost ne dugo. Ne tako davno, 04. maja 1944. godine nemačke snage sravnjuju sa zemljom manastir Bešenovo na Fruškoj Gori. Razlog za ovako surov čini jeste što je glavni štab partizana iz Srema bio smešten upravo u ovom srednjevekovnom manastiru, a zahtev za bombardovanjem manastira nemačkim snagama su uputile hrvatske ustaše. Dalje političke prilike nisu išle u prilog ni manastiru Bešenovo, ni veri u Srba, uzevši u obzir da na vlast dolaze komunisti.
Obnova manastira Bešenovo
Tek od nedavno, tačnije od 2013. godine se počinje sa kakvom – takvom obnovom manastira Bešenovo na Fruškoj Gori. Tada je podignut drveni zvonik, kao simboličan početak radova na obnovi manastira koji je od svih fruškogorskih manastira najviše stradao.
Septembra 2013. godine se počelo sa kopanjem temelja za novu manastirsku crkvu, uz ostale neophodne radove.
Priloge su davali mnogi, a kako je navedeno na zvaničnoj internet prezentaciji ovog manastira, oni su i dalje potrebni kako bi manastir Bešenovo na Fruškoj Gori zasijao punim sjajem.
Do sada je na izlivenim temeljima za novu manastirsku crkvu podignuta prva ploča. Zanimljivo je da su na zvonik koji se nalazi u neposrednoj blizini građevine vraćena zvona sa prvobitnog manastira.
Na čelu manastira Bešenovo na Fruškoj Gori se danas nalazi arhimandrit Arsenije Matić.
Arhitektura manastira Bešenovo na Fruškoj Gori
Glavna crkva manastira Bešenovo na Fruškoj Gori je imala jednobrodnu osnovu, a arhitektura pripada Raškoj školi.
Međutim, nakon surovog nemačkog bombardovanja 1944. godine manastir Bešenovo na Fruškoj Gori biva porušen. Jedino što je ostalo sačuvano od manastira, osim nekoliko dragocenosti jesu dva ikonostasa i svega nekoliko knjiga, a sve to se danas čuva u Sremskoj Mitrovici, u Muzeju crkvene umetnosti.
Nažalost, po završetku rata i ono što je preostalo od manastira Bešenovo na Fruškoj Gori, prvenstveno cigla i kamen je u skladu sa tada aktuelnom političkom situacijom u zemlji, raznešeno, te mahom iskorišćeno za izgradnju seoskog zadružnog doma.
U međuvremenu su rađena istraživanja, pa je otkriven podatak da je glavna crkva ovog manastira imala ulaz samo sa zapadne strane, te da je imala takozvanu krstoobraznu osnovu, dok su pevnice imale oblik pravougaonika, a oltar je bio ” na svod “. Istraživanja na temeljima manastira su vršena tek nedavno, pred kraj 2012. godine.
Freske i ikone
Prvobitni ikonostas, za koji postoje podaci da je nastao 1770. godine je zamenjen kako se pretpostavlja ikonama Vasilija Romanoviča. Od ikona koje je ovaj, tada mladi ruski slikar načinio sačuvane su ikone Isusa Hrista, Bogorodice sa Hristom, ali i ikone Svetog Jovana i Svetog arhangela Mihaila. I ove ikone se danas čuvaju u Muzeju u Sremskoj Mitrovici, dok strpljivo čekaju da se manastir Bešenovo na Fruškoj Gori obnovi.
Uz to, istorija manastira Bešenovo na Fruškoj Gori beleži da prvi pisani trag o oslikavanju unutrašnjosti manastira potiče iz druge polovine 15. veka, tačnije 1467. godine.
A već pomenuti vizantijski popis iz 1753. godine navodi da je u to doba manastir Bešenovo na Fruškoj Gori imao 46 ikone.
Početkom 20. veka, u periodu od 1907. do 1909. godine je Stevan Aleksić načinio novi ikonostas, ali i zidne slike koje su krasile unutrašnjost glavne crkve manastira Bešenovo na Fruškoj Gori.
Takođe, zabeleženo je da je načinio i kompoziciju ” Spaljivanje moštiju Svetog Save “, koja je rađena tehnikom ulje na platnu. Zbog surovih istorijskih prilika koje su zadesile ovaj fruškogorski manastir, po završetku Drugog svetskog rata ova slika, nažalost dolazi u Gradski muzej u Vukovaru, u susednoj Hrvatskoj. Ikone Arhangel Mihailo ubiva satanu i Mučenje Svetih Kirila i Julite, koje je takođe uradio Stevan Aleksić su sačuvane do današnjih dana, ali se i one nalaze u Muzeju u Sremskoj Mitrovici.
Zanimljivosti o manastiru Bešenovo
Pored zanimljivosti vezane za ktitore iz loze Nemanjića, čini se da su uz manastir Bešenovo na Fruškoj Gori vezane i mnoge druge zanimljivosti. Ali svakako ono po čemu je ovaj manastir poseban jeste priča o Svetom Kiriku i Juliti. U doba rimskog cara Dioklecijana živeli su i Julita i njen sin Kirik, koji su 304. godine postradali za veru Hristovu u Ikoniji, u Grčkoj. U ohridskoj crkvi Svete Bogorodice Bolničke se i danas čuvaju njihove svete mošti, no zanimljivo je da je ” jedan deo njihovih moštiju… putevima o kojima nema pisanih tragova stigao u Bešenovo i tu dugo čuvan. “, kako navodi zvanična internet prezentacija manastira. Kako se pretpostavlja, zbilo se to polovinom 18. veka, a svete mošti su čuvane u manastiru Bešenovo dugo. No, kako je manastir Bešenovo na Fruškoj Gori tokom Drugog svetskog rata bio poharan od strane hrvatskih ustaša, monasi su sakrili svete mošti u crkvi obližnjeg sela, Bešenova. Zabeleženo je da su svete mošti ostale tu i po završetku Drugog svetskog rata, a onda su netragom nestale.
Zanimljivosti vezanih za manastir Bešenovo na Fruškoj Gori ima dosta. A posebno se izdvaja jedna koja je vezana za otkriće iz 2012. godine. Naime, prilikom otkopavanja manastirskih temelja otkrivena je i jedna grobnica. Uskoro je utvrđeno da je reč o grobnici poslednjeg iz plemićke porodice Rašković poreklom iz Starog Vlaha, Aleksandra. Istorija beleži da je otac Aleksandra Raškovića, knez Atanasije podigao ustanak protiv Turaka. Zbilo se to neposredno pred drugu seobu Srba. A sam Aleksandar Rašković je učestvovao u mnogim istorijski važnim bitkama, a poznato je i da su srpski knezovi iz loze Rašković bili dobrotvori ovog manastira.
Početkom aprila 1941. godine, usled političkih okolnosti su hrvatske ustaše načinile nezapamćene zločine nad srpskim življem, Tako se dogodilo da su stigli i do Fruške Gore. Želeći da spasu mošti Svetih : kneza Lazara, cara Uroša i Stefana Štiljanovića, monasi iz fruškogorskih manastira Vrdnik i Jazak kreću put manastira Bešenovo i tamo skrivaju mošti Svetih koje su poneli. Međutim, već sledeće godine surove ustaše pljačkaju i manastir Bešenovo na Fruškoj Gori, ali kao da im nije bilo dovoljno što su poneli sa sobom sve manastirske dragocenosti, ovi neljudi jednostavno uzimaju svete mošti i bacaju ih po čitavom manastiru. Zahvaljujući zalaganju profesora Radoslava Grujića, te pomoći nemačkih vojnika, koji su kao i svi ostali bili zgroženi stepenom divljaštva hrvatskih ustaša, Svete mošti bivaju sačuvane i prenete u beogradsku Sabornu crkvu.
Kontakt
Adresa na kojoj se nalazi manastir Bešenovo je Žike Begojevića bb, 22 212 Bešenovački Prnjavor, Srbija.
Broj telefona manastira na kome možete dobiti sve informacije je 022 66 64 42.
Uz navedene kontakt podatke ovaj fruškogorski manastira možete kontaktirati i putem elektronske adrese [email protected].
Raspored bogosluženja u manastiru Bešenovo
Raspored bogosluženja u ovoj svetinji, čini se nije precizno određen uzevši u obzir da je manastir Bešenovo na Fruškoj Gori još uvek u fazi obnove. Naravno, sve informacije o rasporedu bogosluženja možete dobiti putem nekog od navedenih načina za uspostavljanje kontakta sa manastirom, ali ono što je važno naglasiti kada je manastir Bešenovo jeste da se na zvaničnom sajtu ( manastirbesenovo.org ) manastira mogu pronaći svi podaci o načinima uplate novčanih priloga za obnovu ove Svetinje.
Gde se nalazi manastir Bešenovo
Smešten na samom početku doline koja spaja brežuljkasto brdovit teren Fruške gore, manastir Bešenovo predstavlja pravu oazu. Zato se često može čuti da je njegova lokacija gotovo bajkovita.
Manastir Bešenovo se nalazi u ataru sela poznatog kao Bešenovački Prnjavor. A istorija beleži da je tu nekada zaista postojao manastirski prnjavor, to jest seosko imanje na kome su živeli radnici, obično najamnici koji su obrađivali manastirska imanja. Čini se da su prnjavori bili naročito brojni na području Fruške Gore, uzevši u obzir da se na ovoj planini nadomak Novog Sada nalazi čak 16 manastira Srpske pravoslavne crkve.
Lokacija manastira i Google mapa
Mapa puta će vam svakako biti od koristi kada krenete prema ovom fruškogorskom manastiru. Mada i ako vam ne bude baš pri ruci mapa, uvek možete da pitate nekoga gde se nalazi ovaj manastir, a možda usput odlučite da posetite i ostalih 15 manastira koji se nalaze na ovoj planinskoj lepotici.
Ukoliko idete iz pravca Beograda, isključujete se kod skretanja za Sremsku Mitrovicu, te tim putem idete putem koji vodi do sela Veliki Radinci. Potom skrećete na lokalni put prema selu Stejanovcima, a već nakon nekoliko kilometara ćete ugledati putokaz za selo Bešenovo. Prolazeći kroz to selo nigde ne skrećete, već idete pravo dok ne naiđete na selo Bešenovački Prnjavor u kome se nalazi manastir Bešenovo.
Iz pravca Novog Sada je mapa puta do manastira mnogo jednostavnija, uzevši u obzir da se ovaj vojvođanski grad nalazi nadomak Fruške Gore. Idete putem preko Sremske Kamenice do Beočina, te nastavljate obilaznicom pravo do raskrsnice. Na toj raskrcnici produžavate putem koji vodi blago desno i uzbrdo i nastavljate dalje sve dok ne stignete do raskrsnice koja se nalazi praktično na vrhu Fruške Gore, a odatle vas put pravo, nizbrdo vodi do sela u kome se nalazi manastir Bešenovo.