Istorija manastira Žiča kod Kraljeva
Istorija srpskog srednjevekovnog manastira Žiča kod Kraljeva se može smatrati istorijom samostalne srpske pravoslavne crkve. Ovaj, danas ženski manastir se od 1979. godine nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao Spomenik kulture od izuzetnog značaja, a u vlasništvu je Srpske pravoslavne crkve.
Iako ne postoje zapisi o tačnom vremenu gradnje manastira, pretpostavlja se da je to bilo u periodu od 1206. do 1221. godine. Ktitor manastira Žiča je Stefan Nemanjić, rođeni brat Svetoga Save, u istoriji upamćen kao Stefan Prvovenčani, koji je i krunisan u ovom manastiru.
Poznato je da je Srpska pravoslavna crkva postala samostalna 1219. godine, a manastir Žiča kod Kraljeva je tada postao sedište Srpske autokefane arhiepiskopije, na čelu sa Svetim Savom. Zabeleženo je da je sedam kraljeva iz roda Nemanjića krunisano u ovom manastiru, a postoji i narodno predanje da je za svakoga od tih kraljeva otvaran po jedan ulaz u manastir Žiča, kojim bi samo kralj prolazio, a koji bi odmah zatim bio zazidan.
Ubrzo je sedište Srpke autokefalne arhiepiskopije bilo prebačeno u Peć, ali manastir Žiča kod Kraljeva ostaje centar duhovnog života tadašnje Srbije. U Žiči su održavani državni sabori, a u samom manastiru su čuvane mošti svetih, pored mnogih drugih relikvija.
Nažalost, manastir Žiča kod Kraljeva je često bio pustošen i rušen, te je prvo veliko stradanje zabeleženo već krajem 13. veka, kada ga je spalio Šišman, bugarski kralj.
Srpski kralj Milutin je počeo sa obnovom manastira devete godine 14. veka, te manastir Žiča kod Kraljeva biva potpuno obnovljen 1316. godine.
Nakon toga je postojao neko vreme, dok opet nije opusteo dolaskom turskog uzurpatora, koji je učinio da Žiča gotovo potpuno prestane da postoji. Tek u 19. veku je manastir Žiča obnovljen , a u njemu je 1882. godine za kralja krunisan tadašnji srpski knez Milan Obrenović. Nakon njega, u manastiru Žiča su krunisani i srpski kraljevi Aleksandar Obrenović i Petar Karađorđević.
Potom je manastir Žiča stradao i tokom Prvog svetskog rata, da bi već 1925. godine započela njegova obnova, koja je trajala do početka Drugog svetskog rata. Projekat za obnovu manastirske crkve je potpisao čuveni Aleksandar Deroko.
Tokom surovog nemačkog bombardovanja Srbije, nije izostalo ni razaranje manastira, 1941. godine. Ostalo je zabeleženo da je tom prilikom manastir Žiča kod Kraljeva zapaljen, a tadašnji episkop žički Nikolaj Velimirović odveden u nemački logor.
Tek se 1965. godine pristupilo obnovi manastira, ali je ubrzo usledilo još jedno razaranje. Naime, 1987. godine se na području planine Kopaonik osetio jak zemljotres od koga je stradao i manastir Žiča kod Kraljeva. Usledila je obnova crkve, ali se javilo i sporenje, jer postoji mišljenje da osoba koja je radila na projektu obnove nije ispoštovala norme, mada postoje i oni drugi koji stoje iza toga da je glavnoj manstirskoj crkvi maksimalno vraćen prvobitan izgled.
I nedavno bombardovanje Srbije od strane zemalja pripadnica NATO pakta je pretilo da ošteti ovaj srpski srednjevekovni manastir, uzevši u obzir da je nekoliko granata palo u njegovoj neposrednoj blizini. Srećom, manastir Žiča kod Kraljeva je ovog puta izbegao još jedno novo stradanje.
Arhitektura i stil gradnje manastira Žiča
Srpski srednjevekovni manastir Žiča kod Kraljeva spada u takozvanu Rašku školu, kada je njegova arhitektura u pitanju.
Glavna crkva manastira je posvećena Vaznesenju Gospodnjem. Ovaj praznik se inače u sprkom narodu praznuje kao Spasovdan, pa se u skladu sa tim i glavna crkva manastira Žiča kod Kraljeva najčešće naziva Spasova crkva ili crkva Svetog Spasa.
Smatra se da je istočni deo glavne crkve ujedno i najstariji, a pripratu crkve krasi zvonik na zapadnom kraju. Glavna crkva je jednobrodna, a građena je od kamena i opeke. Postoje navodi da je upravo Sveti Sava zahtevao da manastir Žiča kod Kraljeva, to jest njegova glavna crkva bude obojena u crvenu boju. Kako se veruje, crvena boja je trebalo da simbolizuje da je manastir Žiča podignut na krvi onih koji su stradali za svoju veru, svetih mučenika.
Manastirski kompleks čini još i takozvana Mala crkva, koja je posvećena svetim apostolima Petru i Pavlu, trpezarija, konaci, manastirska prodavnica suvenira i knjižara, kao i Eparhijski dom. U dvorištu manastira se nalazi česma i toalet, a parking je moguć samo ispred manastirskog kompleksa. Takođe, ne treba zaboraviti ni vrlo važne informacije: ulaz u manastir se ne naplaćuje, a pristup hendikepiranim osobama je obezbeđen i u porti i u manastirskoj crkvi. Uz to, u manastiru je moguće prenoćiti, uzevši u obzir da postoje konaci, a kako se radi o ženskom manastiru, to mogu učiniti samo žene, s tim da se prethodno jave na broj telefona koji je naveden u poglavlju manastir Žiča kod Kraljeva – kontakt.
Freske i ikone
Slikarski stil kome pripadaju freske manastira je Vizantijski. Poznato je da u unutrašnjosti glavne manastirske crkve postoje dva sloja, te da freske datiraju iz perioda oko 1220. godine, kada je trajao takozvani period Zlatnog doba srpskog slikarstva, a mlađi sloj su freske koje su nastale početkom 14. veka, to jest u doba kada je manastir Žiča kod Kraljeva bio obnovljen od strane srpskog kralja Milutina.
Koliko je poznato, freske starijeg sloja su delo carigradskih majstora, ali i provincijkih majstora kod kojih se uočava nešto slabiji talenat. Freske novijeg perioda su delo majstora slikarskih radionica kralja Milutina, a između ostalih to su freske : ” Veliki praznici “, scene iz Hristovog života, portreti Stefana Prvovenčanog i njegovog sina Radoslava sa poveljom, ali i freske Svetih apostola Petra i Pavla.
Freske koje pripadaju starijem sloju su vrlo slabo očuvane, te je moguće videti samo njihove delove.
U unutrašnjosti Male crkve se nalazi očuvanih nekoliko fresaka iz 14. veka.
U manastiru Žiča su se nekada nalazile brojne relikvije, od kojih se danas za samo dve zna gde se nalaze. Jedna je u katedrali Svete Marije u Sijeni i to je desna ruka Svetog Jovana Preteče i Krstitelja, za koju je zabeleženo da ju je u manastir Žiču doneo lično Sveti Sava, a druga je deo Časnog krsta koji je optočen srebrom, koja datira iz 13. veka i danas se nalazi u katedrali grada Pijence. Nekada je manastir Žiča kod Kraljeva bio izuzetno bogat, a u njemu su čuvane, uz pomenute relikvije i: riza i pojas Presvete Bogorodice, mošti svetih mučenika i apostola, te brojne svete ikone i odežde.
Ne treba zaboraviti ni povelje osnivača manastira, Stefana Prvovenčanog i njegovog sina Radoslava, koje su oko jedan vek nakon izgradnje manastira prepisane na manastirske zidove i to na one koji se nalaze na ulazu, u prolazu i ispod kule.
Igumanija i monahinje
Igumanija manastira Žiča kod Kraljeva je mati Jelena, a sa njom monaški život vode i monahinje manastira, kojih je sada četrdesetak.
Mati Jelena je prethodno boravila i manastiru Klisura, pa potom u manastiru Ćelije, gde je učila ikonopis. Kako sama kaže, od 1978. godine se nalazi u manastiru Žiča, u koji je premeštena zbog svoje velike ljubavi prema ikonopisu, gde je i dobila ” poslušanje ikonopisca “.
Zanimljivosti
Za ovaj srpski srednjevekovni manastir, ali i za njegovu okolinu su vezane mnoge zanimljivosti. Tako je manastir Žiča kod Kraljeva prvi srpski manastir koji se vratiio na svetogorski tipik i to po uzoru na svetogorski manastir Ormiliju, odnosno manastir Simonopetru.
Iako je manastir Žiča kod Kraljeva sam po sebi dovoljna destinacija za obilazak i posetu, ono što dodatno privlači brojne goste manastira jesu zanimljivosti kojih u njegovoj okolini ima pregršt. Navešćemo samo neke od njih: etno selo Lopatnica ( na oko 25 kilometara udaljenosti od manastira ), Mataruška banja ( u neposrednoj blizini, na oko 3 kilometara udaljenosti ), Meljanički bazen i Bogutovačka banja ( 20 – ak kilometara od manastira ), čuvena tvrđava grada Magliča i ski staza na planini Goč ( na oko 30 kilometara udaljenosti ), a posebna zanimljivost je čuvena Dolina jorgovana.
Etno selo Lopatnica
Kontakt, adresa i radno vreme
Adresa manastira je: Manastir Žiča, 36 221 Žiča. Broj telefona za sve informacije je 036 58 16 817, kao i broj telefona 036 58 16 865.
Radno vreme manastira, to jest vreme kada monahinje i igumanija manastira odgovaraju na pozive je različito u letnjem i zimskom periodu. Pa ih tako u periodu od 01. aprila do 31. oktobra možete pozvati na navedeni broj telefona, od 11 do 16 h, a u zimskom periodu, to jest od 01. novembra do 31. marta, od 10 do 15 h i to svakoga dana osim nedelje i praznika, kako je navedeno na zvaničnoj internet prezentaciji manastira.
Radno vreme manastira, to jest vreme kada su dozvoljene posete je u letnjem periodu, odnosno u periodu od 01. aprila do 31. oktobra od 07 do 19 h i u zimskom periodu, to jest od 01. novembra do 31. marta, od 08 do 16 h.
Raspored bogosluženja
Raspored bogosluženja u manastiru Žiča je stalan, a može doći do izmena ili određenih odstupanja u skladu sa Svetom Arhijerejskom Liturgijom ili drugih potreba samog manastira.
Uobičajeni raspored bogosluženja je u 06:15 h, kada se odžava Sveta Liturgija, dok se Večernje uoči praznika i nedelje održava u 16 h.
Lokacija i mapa manastira Žiča
Srpski srednjevekovni manastir Žiča se nalazi kod Kraljeva, tačnije na oko 15 kilometara udaljenosti od njega.
Zanimljivo je da je lokacija manastira birana vrlo pažljivo u doba kada je manastir Žiča izgrađen, kako bi se sedište Arhiepiskopije nalazilo gotovo na istoj udaljenosti od Konstantinopolja, koji je pripadao Vizantiji i Rima, koji je pripadao Latinima. Uz to, lokacija manastira je trebalo da mu obezbedi i adekvatnu zaštitu od krstaša ili Bugara, mada se kasnije manastir Žiča našao na meti mnogih drugih osvajača.
Lokacija na kojoj se nalazi manastir Žiča je od srpske prestonice udaljena oko 170 kilometara, od Niša oko 150, a od Kragujevca oko 65 kilometara.
