Zadužbina srpske kraljice Jelene Anžujske i njenog supruga kralja Uroša Nemanjića, roditelja kraljeva Dragutina i Milutina je manastir Gradac na Ibru, danas ženski manastir, Sestrinstvo na čijem čelu je igumanija Jefimija, danas čini 15 – ak monahinja. Jedini muškarac u ovom ženskom manastiru je Otac Vitalije, koji je manastirski duhovnik.
Ženski manastir Gradac na Ibru, Raška je jedan od domaćina čuvene manifestacije ” Dani kraljice Jelene “, koja čuva uspomenu na ovu čuvenu dobrotvorku.
Istorija manastira Gradac na Ibru
Iako se zna čija je manastir Gradac na Ibru zadužbina, ne zna se pouzdano godina gradnje. Pretpostavlja se da se to zbilo pred sam kraj 13. veka. Glavna crkva je posvećena prazniku Blagoveštenja Presvete Bogorodice. Tokom gradnje, za potrebe monaha koji su prisustvovali izgradnji glavne crkve, u steni koja se nalazi iznad manastira je podignuta i omanja kapela posvećena Svetom Nikoli.
Nakon propasti srednjevekovne srpske države, manastir Gradac na Ibru je, kao i mnogi drugi srpski srednjevekovni manastiri opusteo. Nažalost, u međuvremenu je i odnet krov sa glavne crkve, da bi tek 1910. godine bio ponovo postavljen.
Istorija manastira beleži da je zapusteli manastir Gradac na Ibru prvi put obnovljen krajem 16. veka, ali ne u potpunosti.
U manastiru je sahranjena kraljica Jelena Anžujska, a nakon sahrane je otvorena njena grobnica i izvađeno telo, koje je bilo očuvano u celosti. Potom je telo kraljice Jelene položeno u sarkofag, koji potom smešten ispred oltara glavne manastirske crkve, pred Hristovu ikonu.
Sarkofag je čuvan u manastiru sve do 17. veka, kad su ga monasi, bežeći pred turskom vojskom poneli sa sobom i od tad se ne zna gde se nalazi.
Godine 1989. je manastir Gradac na Ibru ponovo oživeo, a od 1997. je ženski manastir, na čijem je čelu igumanija Efimija. Ubzo po njenom dolasku se oformilo i sestrinstvo, koje danas čini 15 – ak monahinja. Jedini muškarac među njima je manastirski duhovnik, Otac Vitalije.
Arhitektura manastira Gradac
Kada se uzme u obzir da je ženski manastir Gradac na Ibru zadužbina žene koja je bila francuskog porekla, sasvim je jasno i zbog čega je arhitektura manastira svojevrstan spoj tri stila arhitekture : gotičkog, romaničkog i srpsko – vizantijskog stila. Svakako, glavna manastirska crkva pripada Raškom stilu srpske arhitekture, uz primetan uticaj pomenutih stilova.
Uticaj gotičkog i romaničkog stila arhitekture je najuočljiviji u ornamentima i prelomljenim lukovima koji krase glavnu manastirsku crkvu.
Kada je u pitanju arhitektura manastira posebno je zanimljiva crna linija, nalik pukotini koja je i danas vidljiva i na spoljašnjem i na unutrašnjem zidu glavne crkve. Naime, tokom obnove manastira u drugoj polovini 20. veka je ova linija namerno ostavljena, kako bi bilo uočljivije koji deo arhitekture je originalan, a koji je restauriran tom prilikom.
Osnova glavne crkve je jednobrodna, a iznad nje se uzdiže kupola. Uz pripratu koja je šira u odnosu na glavni deo građevine se nalaze dve kapele, a u okviru konstrukcije koja nadvisuje pripratu je prisutan ranogotički stil arhitekture.
U glavnoj manastirskoj crkvi su uočljiva četiri portala, a svi prozori su dvojni.
Ikone i freske manastira Gradac na Ibru
Nažalost, freske manastira su vrlo slabo očuvane, a osnovni razlog za to je nebriga Zavoda za zaštitu spomenika. Nećemo ulaziti u detalje, ali kako su u jednom intervjuu naveli igumanija Efimija i Otac Vitalije, određeni ljudi iz Zavoda za zaštitu spomenika koji je trebalo da rade na sanaciji i restauraciji manastira više su vodili računa o nekim svetovnim stvarima, poput novca, nego o samom manastiru. Sve to je rezultiralo rezigniranošću sestrinstva manastira, uzevši u obzir da se nije puno uradilo na očuvanju ove Svetinje. Zašto je to tako i da li će ovi ljudi odgovarati za svoje postupke, ne znamo i nije naše da sudimo, ali je činjenica da na prvom mestu nije izvršena adekvatna zaštita od bujica, a glavna manastirska crkva nije uopšte zaštićena od vlage, pa su zidovi gotovo uvek vlažni. Baš iz tog razloga nije mogla biti izvršena adekvatna restauracija fresaka.
Freske su samo delimično očuvane, a ona koja prikazuje kraljicu Jelenu, čija je zadužbina ženski manastir Gradac na Ibru je samo delimično vidljiva.
Ikone manastira su posebna zanimljivost, jer sestrinstvo posvećuje veliku pažnju njihovoj izradi, uzevši u obzir da je veliki broj monahinja završilo neki od umetničkih fakulteta. Monahinje ovog manastira organizuju i izložbe, prikazujući dela koja nastaju u njihovoj ikonopisačkoj radionici, a o čemu je posebno bilo govora u jednoj od emisija ” Duhovnici “, beogradske televizije Studio B.
Kako funkcioniše izrada ikona u ovom manastiru, najbolje pokazuju reči igumanije Jefimije, koja se i sama bavi izradom ikona : ” Za mene je najvažnije da razmišljam o tome koga slikam, kako da prikažem njihov izraz lica i njihov izgled. Moram da osetim da me gledaju i da je to put koji me vodi Nebesima. U Gracu je svako slobodan da izrazi svoj Bogom dani talenat. ”
Originalni ikonostas, koji potiče iz vremena gradnje manastira Gradac, izrađen od kamena se i danas čuva u manastiru.
Kontakt
Zvanična adresa manastira glasi : Manastir Gradac bb, 36 346 Brvenik, Raški okrug, Srbija.
Ukoliko želite da stupite u konatkt sa monahinjama manastira, to možete učiniti na broj telefona 036 78 743.
Lokacija manastira sa prikazom na Google mapi
Srpski srednjevekovni manastir Gradac je od grada Raške udaljen tek nešto više od 20 kilometara, kada se krene prema severozapadu.
Lokacija na kojoj se manastir Gradac nalazi je u narodu poznata kao Petrov krš i nalazi se na padinama planine Golije. Sam manastir Gradac je od prestonice Srbije udaljen oko 260 kilometara, a od Kraljeva 90 – ak. Najbliže naseljeno mesto je Brvenik, koji je od manastira udaljen oko 12 kilometara, a isto toliko je od manastira udaljena i Ibarska magistrala.
Kada krenete put ove svetinje, mapa puta će vam svakako biti od koristi. Ide se Ibarskom magistralom prema Kraljevu i Raškoj. Kada dođete do isključenja za selo Brvenik, idete asfaltnim putem koji prolazi uz dolinom obližnje reke, Brvenice, dok ne ugledate manastir Gradac.
